Төтенше жағдай кезінде қазақстандық компанияларды алаңдатқан мәселелерді жетекші IT-компаниялардың басшылары мен «Атамекен» ҰКП өкілдері Палатаның Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар комитетінің QazKenes.kz платформасында ІТ саласы үшін дағдарысқа қарсы шараларды одан әрі дамыту жөніндегі кеңейтілген отырысында талқылады.

Кездесуге «Атамекен» ҰКП Президиумының АКТ комитетінің төрағасы Болат Башеев, Қазақстан Республикасы Президентінің цифрландыру жөніндегі кеңесшісі Бағдат Мусин, «Chocofamily Holding» ЖШС бақылау кеңесінің төрағасы Рамиль Мухоряпов, Silkway Ventures Group құрылтайшысы және бас директоры Алексей Сидоров, басқарма төрағасының орынбасары Олжас Ордабаев және осы саланың мамандары қатысты.

Басқосу барысында ІТ саласының жетекші мамандарының шетелге қоныс аударуына жол бермеу үшін кәсіпкерлер жалақыны тұрақты ұстап тұру керектігі айтылды. Бұл 38 жетекші IT-компанияларға жүргізілген сауалнама нәтижесіне сәйкес жасалып отырған қорытынды. Өйткені, 7 компания қаржылық жағдайын дағдарыс жағдайында деп көрсетсе, 24-і тұрақсыз деп бағалаған. Тек 7-еуі қалыпты жағдай деп санайды. 

Төтенше жағдай басталғалы бері компаниялар 29 қызметкерді жұмыстан шығарып үлгерген, ал 200-ден астам қызметкер мерзімсіз демалысқа жіберілген.

Төтенше жағдай режимін енгізуге байланысты шығындарды алдын-ала бағалау тек 38 компанияның зерттеуі үшін 12 млрд. теңгеге бағаланып отыр.

2020 жылдың наурыз айының нәтижелері бойынша Chocotravel, Aviata, Santufei және Ticket.kz, Ticketon.kz, Chocolіfe, қазақстандық байланыссыз төлемдер қызметі (QR), «Рахмет» сияқты платформалар туристік сапарлардың, концерттер, фильм көрсетілімдері және офлайн сату нүктелерінің тоқтауына байланысты 80-нен 90%-ға дейін шығынға ұшырайды. Бұл компанияларда 800-ге жуық адам жұмыс істейді.

Сарапшылардың пікірінше, қазіргі пандемия жағдайында IT нарығы қашықтағы жұмыс орындарының қол жетімділігін, онлайн режимінде мемлекеттік қызметтерді ұсынудың тұрақтылығын, сонымен қатар халық пен бизнеске басқа электрондық қызметтердің спектрін кеңейтуді қамтамасыз етеді. Алайда, дағдарыс нәтижесінде, оның ішінде доллар бағамының өсуіне байланысты, IT-индустриясы, экономиканың басқа салалары сияқты, бірнеше жылға артта қалуы мүмкін.

Мұндай сценарийдің дамуын болдырмас үшін «Chocofamily Holding» ЖШС бақылау кеңесінің төрағасы Рамиль Мухоряпов салық төлеуді 2020 жылдың 31 желтоқсанына дейін кейінге қалдыру керек деген пікірде. 

«2019 және 2020 жылдың басына салық төлеу үшін бұрын жинақталған кэш (ССН, ҚҚС) дағдарыс кезінде жоғалады және 2020 жылдың 1 маусымына дейін ол бұрын төленген салықтарды төлеуге болмайды», - деді Рамил Мухоряпов.

Сондай-ақ, IT-индустрияны қолдау үшін хабқа қатысушылар мен олардың инвесторларының мүдделерін қорғау үшін Салық кодексіне және Астана хабы туралы ережеге тез арада өзгерістер енгізу қажет.

Атап айтқанда, рұқсат етілген кірістерге қатысты Салық кодексінің 293-бабының 4-3-тармағына түзету енгізу және оның тізімін кеңейту, атап айтқанда, қызметтің ерекшелігіне қарамастан кез-келген заңды тұлғаның кәдімгі қызметімен тығыз байланысты кірістердің түрлерін қамту қажет.

Silkway Ventures Group компаниясының негізін қалаушы және басқарушы директоры Алексей Сидоров IT-индустриядағы тағы бір проблеманы атап өтті: бизнес кепілсіз несие ала алады, бірақ кепілдің басқа түрлерін ұсынуы немесе банктік қарыз міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз етуі тағы бар. 

«Мұндай қамтамасыз ету түрлері соншалық ауыр емес, бірақ өтімді активтерге кепіл бола алады және олар қолдануы мүмкін. Мысалы, келісімшарттар / келісімдер бойынша дебиторлық берешек бойынша талаптар, айналымдағы ақша, ТМЗ, бағдарламалық жасақтама, авторлық құқық, патенттер, goodwill, компаниядағы үлестік кепіл сияқты материалдық емес активтер», - деп ұсыныс жасады Сидоров.

Кәсіпкер атап өткендей, банктерге берік кепілсіз несие беру тиімді емес және олар несиелік тәуекелді қабылдауға қауқарсыз.

Сондай-ақ, МҚҰ жергілікті нарықта қаржыландыруға қол жеткізе алмайды және банктер белсенді емес сегменттерде шағын және орта бизнеске несие беру үшін банктерден несие ала алады.

Ал IT-индустриясы айналым қаражатын және қызметкерлер, жеткізушілер мен серіктестер алдындағы міндеттемелерді толық көлемде және кідіріссіз орындау үшін жеңілдетілген несие беруі керек.

«Кепілсіз несие алу мүмкін еместігі мәселесі бұрыннан бері өзекті болып келді, бірақ қаржы реттеушісі, банктер мен нарық арасында әлі де бір ұстаным қалыптасқан жоқ. Дүниежүзілік кәсіпкерлерге несие беруіне қарамастан, кепіл ұзақ уақыттан бері қауіпсіздікті қамтамасыз етудің жалғыз және жақсы әдісі болып табылмай келеді - қауіпсіз жұмыстың басқа сұйық түрлері. Әсіресе, егер мақсат ұзақ мерзімді инвестициялау үшін емес, айналым қаражаттарын қысқа мерзімді қаржыландыру болса. Сондай-ақ, бизнес қатты активтерді қажет етпейтін салаларда. Бұл сауда, қызмет көрсету, IT, шығармашылық салалар, HR және басқалар », - деп түсіндірді Silkway Ventures Group басшысы.

«Атамекен» ҰКП Президиумының АКТ комитетінің төрағасы Болат Башеев сонымен бірге Қазақстандағы IT саласының қазіргі жағдайы туралы пікір білдірді.

«Біз IT-индустрияны компанияларды келісімшарттарды үнемдеуге, жоспарланған келісімшарттардың бұзылмауына, қолданыстағы келісімшарттардың тоқтауына және салықтардың шатаспауына жол бермеуіміз үшін арнайы рәсімдерге қосуды ұсынамыз», - деді Башеев.

Қорытындылай келе, кеңеске қатысушылар IT қызметтерін сатып алумен, мемлекеттік сатып алулардың ашықтығы әдісі мен деңгейімен байланысты ағымдағы мәселелерді шешуге арналған бірқатар қажетті шараларды анықтады және ұсынды:

1) жалақы қорын сақтау және мамандардың көші-қонын болдырмау мақсатында IT-компаниялар үшін салықтық преференциялар ұсыну (2019 және 2020 жылдарға арналған КТС пен ҚҚС босату).

2) қаржыға қол жетімділікті қамтамасыз ету (кепілдік орнына жеңілдетілген несие - «IT компаниясы» ЖШС акцияларының кепілдерін, келісімшарттарды, патенттерді пайдалану; ЭПВ, «Бәйтерек» ҰБХ арқылы несие алу мүмкіндігі)

3) ашықтықты қамтамасыз ету және отандық тауар өндірушілерді анықтау мақсатында сатып алу мәселесін арнайы режимде шешу.